BGO Richtlijnen Kernversterking

Afgebakende kern

De gemeente Herenthout heeft een ‘historisch’ afgebakende kern, waarrond het hele dorp zich in de loop der jaren heeft georganiseerd. Wanneer we spreken over deze kern, hebben we het over de Markt, die het hart van ons dorp vormt, en de omliggende straten en invalswegen waar de bebouwing meer compact is.

Plattelandsgemeente

Herenthout is een landelijke gemeente. De relatie met het landschap en de natuur voelen is hier belangrijk. Een plattelandsgemeente als de onze kenmerkt zich door een afwisseling tussen bebouwing, open groene vlaktes en bossen; door groene en blauwe zicht- en wandelassen die het dorp doorkruisen. In de kern is er van oudsher een dichtere bebouwing. Maar ook hier is het belangrijk om de relatie met het landschap en de natuur zo goed mogelijk te blijven voelen en de woonkwaliteit te bevorderen. Dit kan door meer groen in het straatbeeld te brengen.

Rondom de kern bevinden zich verschillende verkavelingen. De percelen zijn ruimer en de huizen staan er verder uit elkaar. Op deze plaatsen is de relatie met het landschap en de natuur nog sterker aanwezig. Toch kunnen we ook hier de relatie met het landschap nog meer versterken door het realiseren van meer groene zicht- en wandelassen. Zicht- en wandelassen zorgen voor meer verbinding tussen de percelen en vormen bovendien verkeersveilige doorsteken die de bereikbaarheid vergroten en de woonkwaliteit bevorderen.

Dorpse eigenheid en schaal

Herenthout is een kleinschalige gemeente. Deze kleinschaligheid vertaalt zich in een typisch dorpse
bebouwing die in grote mate mee het landelijke karakter en woonkwaliteit versterkt.

In onze dorpskern zorgen rijkgeschakeerde straatwanden, met om de 5 à 8 meter een nieuwe voorgevel en voordeur, voor een gezellige drukte en veel beleving in het straatbeeld. De gevels hebben een beperkte hoogte: een enkele of tweelaagse bouwhoogte en een schuin dak. De veelheid aan gevels heeft doorgaans een eenvoudige maar kwaliteitsvolle uitwerking met veel detaillering en reliëf die bijdraagt aan de aangename en gezellige levendigheid in het straatbeeld.

Ook buiten de dorpskern kenmerkt de bebouwing zich door deze kleinschaligheid en detaillering. Al staan de huizen hier wel verder uit elkaar en voelen we meer openheid en relatie met het landschap.

Opschaling en verstedelijking van het dorp

Uit nauwkeurig onderzoek blijkt dat gemeente Herenthout geen verdichtingsopgave heeft. Dit betekent dat het voor onze gemeente niet noodzakelijk is om met steeds meer mensen op dezelfde oppervlakte te gaan wonen. Afgelopen jaren zien we echter in onze gemeente, net zoals in vele andere landelijke gemeenten, toch een tendens van systematische opschaling en verstedelijking van de bebouwde ruimte.

Kleine typische dorpse gebouwen verdwijnen en maken plaats voor grootschalige projectbouw. Het landelijk karakter, de dorpse kleinschaligheid en eigenheid verdwijnen steeds meer uit het straatbeeld.

Met deze ongecontroleerde schaalvergroting, dreigt een groot deel van het DNA van het dorp nu te verdwijnen. De woonkwaliteit gaat achteruit door toename van meer mobiliteits- en parkeerdruk. Grondprijzen nemen drastisch toe waardoor het voor een modaal gezin haast onmogelijk wordt om nog een woning in het dorp aan te kopen.

Reactie

Om deze tendens van ondoordachte opschaling en identiteitsverlies een halt toe te roepen willen we als gemeente een goed ruimtelijk beleid opzetten op maat van ons dorp. We doen dit door de ruimtelijke eigenschappen van Herenthout, zoals hierboven reeds aangehaald, te benoemen en hier maximaal op in te zetten bij nieuwe projecten. Zo willen we waken over onze dorpse schaal, eigenheid en het landelijke karakter maar toch voldoende vernieuwing toelaten, het straatbeeld verfraaien en onze woonkwaliteit verbeteren.

Focus op de kern

Omdat we in de kern van onze gemeente de bedreiging ten aanzien van woonkwaliteit, de relatie met het landschap en het dorpse karakter het meest voelen toenemen, willen we in eerste instantie met het ruimtelijk beleid daar de focus leggen. Het doel is om de bebouwde ruimte in de kern kwalitatief te versterken. De ontwikkelde visie werd gebundeld in de nota ‘Beleidsmatige Gewenste Ontwikkeling – Herenthout Richtlijnen Kernversterking’.

Om de beleidsvisie al juridische draagkracht te geven, legt de gemeente deze vast in een ‘beleidsmatig gewenste ontwikkeling’, of kortweg BGO. Deze vormt een juridisch toetsingskader vanuit goede ruimtelijke ordening bij het behandelen van dossiers. Dit BGO zal op jaarlijkse basis worden geëvalueerd en bijgestuurd waar nodig om dan in een latere, finale fase een wettelijk karakter te krijgen.

Binnen kernversterkingsambitie gaan we uit van zorgvuldig ruimtegebruik. We gaan de open ruimte maximaal vrijwaren en versterken. Voor toekomstige bouwprojecten zetten we in op gepaste en compacte woontypologieën die tegemoet komen aan de woonwens van de Vlaming, maar ook bijdragen aan de dorpse identiteit en schaal. We hanteren hiervoor enkele nieuwe ruimtelijke instrumenten.

Woningtypetoets (WTT)

Als eerste reactie op de ongecontroleerde schaalvergroting onderwerpt de gemeente nieuwe bouwdossiers aan een ‘woningtypetoets’. Met dit instrument wordt in het kader van goede ruimtelijke ordening nagegaan welke woontypologie wenselijk is op een bepaalde locatie in onze gemeente. Als uitgangspunt geldt: als de grondgebonden woning kan, moet deze worden gebouwd.

Een grondgebonden woning is een woning die rechtstreeks toegankelijk is op het straatniveau en waarvan één van de woonlagen aansluit op het maaiveld. Grondgebonden woningen hebben meestal een op de grond gelegen terras en/of een tuin.

De grondgebonden rijwoning vormt een basistypologie, van oudsher aanwezig in het dorp, die bijdraagt aan een
gewenste compactheid en aan een betekenisvolle relatie met de straat of het plein, én speelt in op de woonwens van de Vlaming (grondgebondenheid én een tuin). Wanneer aan de hand van de test blijkt dat een kwalitatieve invulling met een andere woonvorm mogelijk is, dan wordt samen met de aanvrager bekeken welke opties er zijn.

Om toe te staan dat een minder gunstig woningtype wordt gebouwd, zullen extra voorwaarden worden gesteld die een maatschappelijke meerwaarde bieden voor de buurt en zo ook de woonkwaliteit verbeteren. Een maatschappelijke meerwaarde kan bijvoorbeeld extra publieke groene ruimte, een trage verbinding of realisatie van een speelruimte zijn.

De WTT vormt een krachtig instrument om opnieuw vat te krijgen op een kwalitatieve invulling van onze bebouwde ruimte. Omwille van zijn objectief karakter zal de woningtypetoets niet enkel binnen, maar ook buiten de dorpskern worden ingezet op het ganse grondgebied van de gemeente.

Beeldkwaliteitsrichtlijnen

Om over onze dorpse schaal en identiteit te waken, introduceert de gemeente een reeks beeldkwaliteitsrichtlijnen voor de kern. Deze richtlijnen zijn gebaseerd op een grondige studie van waardevolle en/of beeldbepalende panden in het
dorp, en zijn geïnterpreteerd en vertaald naar een reeks ontwerpprincipes.

Nieuwe dossiers in de kern worden hieraan afgetoetst om zo te streven naar een kwalitatief straatbeeld op maat van het dorp. Deze aftoetsing gebeurt op ruimdenkende wijze zodat er voldoende ruimte is voor vernieuwende architectuur, weliswaar met een gepaste dorpse schaal. De gemeente kan hiervan ook afwijken, wanneer zij vanuit het standpunt goede ruimtelijke ordening oordeelt, dat hiervoor voldoende kwalitatieve draagkracht bestaat.

Aandacht voor alternatieve woonvormen

Uit onderzoek blijkt dat de gezinssamenstelling in Herenthout eerder laag ligt met gemiddeld 2 tot 3 inwoners per gezin. Onze bevolking wordt ook steeds ouder. Verder zien we dat het aantal beschikbare appartementen groot is.

Met de toepassing van de woningtypetoets als ruimtelijk instrument willen we de aandacht van ontwikkelaars vestigen op alternatieve, compacte en betaalbare woonvormen voor het appartement. Door het inzetten op kleine, betaalbare woningen met een grondgebonden buitenruimte kunnen jonge gezinnen zich opnieuw vestigen in het dorp.

Aandacht voor sociale beleving en buurtwerking

Verder kan het instrument ook ingezet worden om een goede mix van verschillende woontypologieën te realiseren, op maat van diverse gezinssamenstellingen. Zo kan een sociaal netwerk van buurtgerichte zorg op til worden gebracht waarbij oudere en jongere generaties in de buurt ondersteuning vinden bij elkaar. Dit zal leiden tot meer sociale betrokkenheid en een verbeterde leefkwaliteit van het dorp.